Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy tam beş yıl evvel, 20 Mayıs 2019’da iktidara geldi.
Cumhurbaşkanlığı periyodu sona erse de ülkede uygulanan sıkıyönetim nedeniyle seçim yapılmayacak ve Zelenskiy misyonunu sürdürecek.
Komedyen ve oyuncu olan Volodimir Zelenskiy, 31 Aralık 2018 akşamı cumhurbaşkanlığı adaylığını açıklayana kadar siyasetle hiç ilgilenmemişti.
Mart 2019’da yapılan seçimlerde oyların %70’ten fazlasını alarak daha evvel görülmemiş seviyede bir dayanak topladı.
Zelenskiy beş yıllık mühlet içinde tanınan bir televizyon dizisinde cumhurbaşkanı karakterini canlandıran bir oyuncudan, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana Avrupa’daki en büyük savaşın içinde yer alan bir ülkenin önderine dönüştü.
Peki Zelenskiy nasıl bu noktaya geldi, önünde ne üzere zorluklar var ve iktidarda ne kadar kalabilir?
Dönüşüm
Volodimir Zelenskiy 1978’de Ukrayna’nın orta kesitinde bir sanayi kenti olan Krıvıy Rih’de doğdu.
Üniversitede hukuk okuyan Zelenskiy mezun olduktan sonra mesleğini yapmadı ve bunun yerine kendisini sahne sanatlarına adadı.
Cumhurbaşkanı olmadan evvel 10’dan fazla uzun metraj sinemanın yapımcılığını üstlendi ve bu sinemalarda rol aldı.
Zelenskiy’nin rol aldığı “Halkın Hizmetkarı” isimli dizi ise cumhurbaşkanı seçilen 30’lu yaşlarındaki bir lise tarih öğretmenini anlatıyor.
Ukrayna halkının kıymetli bir kısmı Zelenskiy’i dizideki karaktere benzeterek 2019’da yapılan seçimlerde ‘halkın adayını’ destekledi.
Zelenskiy, cumhurbaşkanlığı yarışını Ukrayna tarihinde eşi gibisi görülmemiş bir farkla kazandı ve partisi o yıl yapılan parlamento seçimlerinde çoğunluğu elde etti.
Ülkeyi dönüştüreceğini, ‘yoksulluk, palavra ve açgözlülük çağı’ olarak isimlendirdiği periyoda son vereceğini söyleyen Zelenskiy, Ukrayna’nın doğusundaki savaşı sona erdireceğini ve Rusya tarafından işgal edilen toprakları halka geri vereceğini vadetti.
Başkanlığının birinci yıllarında oligarklara karşı savaş açtı, yolsuzlukla uğraş teşebbüslerinde bulundu ve altyapıyı geliştirmeye odaklandı.
Ancak 2021 yılına gelindiğinde, yakın arkadaşlarını değerli kamu vazifelerine atadığı argümanlarıyla kayırmacılıkla suçlandı ve dayanağı düşmeye başladı.
Zelenskiy milletlerarası arenada genel olarak Ukrayna’da ıslahat yapmaya başlayan, ilerici genç bir siyasetçi olarak tanınıyordu.
Uluslararası seyahatlerinde yolsuzlukla uğraş konusundaki kararlılığını tekrarlıyor, Rusya’ya karşı daha güçlü yaptırımlar uygulanması davetinde bulunuyordu.
Zelenskiy Rusya ile barış görüşmeleri de yürüttü ve aralarında film yönetmeni Oleg Sentsov’un da bulunduğu Ukraynalı siyasi tutukluların iadesine katkıda bulundu.
Doğu Donbas bölgesindeki barış teşebbüslerini görüşmek üzere Aralık 2019’da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile bir ortaya gelse de Zelenskiy buradaki savaşı sona erdirme gayesine ulaşamadı.
Şubat 2022’ye gelindiğinde Zelenskiy kendisini ve ülkesini geniş çaplı bir Rus işgaliyle karşı karşıya buldu.
Savaş devri lideri
İşgalin birinci vakitlerinde Zelenskiy, çok daha büyük ve güçlü bir düşmanla savaşmak zorunda kalan ülke için birleştirici bir güç haline geldi.
Ukrayna’dan ayrılmayı reddeden ve Kiev’de kalmaya karar veren Zelenskiy’nin profili ve popülaritesi süratle arttı.
“Benim araca değil, cephaneye ihtiyacım var” sözleri bilhassa dikkat çekti.
Ukraynalı başkan, kıymetli gelişmelerle ilgili olarak ulusa seslendiği günlük görüntüler yayınlamaya başladı ve savaşın üçüncü yılında bunu hala yapmaya devam ediyor.
Yurt dışı ziyaretlerini Ukrayna’ya takviye ve silah istemek için bir platform olarak kullanmaya başladı ve konuşmaları sırasında ayakta alkışlandı.
Artan eleştiriler
Zelenskiy askerlerin moralini yükseltmek için, aylardır şiddetli çatışmaların merkez üssü olan doğudaki Bahmut da dahil olmak üzere cephe sınırına beklenmedik ziyaretler de gerçekleştirdi.
Ancak vakit geçtikçe Zelenskiy’nin meydan okunmayacak bir savaş lideri olarak sahip olduğu prestij sarsılmaya başladı.
Ordu kumandanı General Valeriy Zaluzhny ile ortasındaki uyuşmazlıklar sonunda Zelenskiy’nin Zaluzhny’i vazifeden almasıyla sonuçlandı.
Oldukça tartışmalı hale gelen bu atağının akabinde Zelenskiy, Zaluzhny’i askeri nedenlerden ötürü değil, süratle yükselen siyasi reytingleri nedeniyle vazifeden almakla suçlandı.
Zelensky’nin takım kararları önümüzdeki süreçte de eleştirildi ve yakın grubundaki pek çok kişi kendilerini çeşitli siyasi skandalların içinde bulduktan sonra vazifeden alındı.
Bunun yanı sıra Ukrayna lideri, yakın çevresindeki kişilerin oligarklarla irtibatlı olduğu yahut yolsuzluğa karıştığı tarafındaki ihtarları dikkate almadı.
Ayrıca güvenlik güçlerini siyasi muhalifler üzerinde baskı kurmak için kullanmak ve kayırmacılıkla suçlanan Cumhurbaşkanlığı Ofisi Başkanı Andriy Yermak’ın giderek artan tesiri konusunda da tenkitler lisana getirildi.
Zorluklar
Rusya ile savaşın sürat kesmeden devam etmesi nedeniyle Zelenskiy hem yurt içinde hem de yurt dışında daha fazla zorlukla müsabakaya başladı.
Ukrayna’nın geçen yıl çok beklenen karşı saldırısı umduğu sonuçları getirmedi ve tam aksine Rusya savaşta tekrar üstünlük sağlamaya başladı.
Şu anda Ukrayna topraklarının yaklaşık %20’sini denetim eden Rus ordusu, Harkov bölgesinde başlattığı son taarruzla ilerlemeye devam ediyor.
Rusya’nın ayrıyeten başşehir Kiev de dahil olmak üzere Ukrayna kentlerine füze taarruzları sürüyor. Rus ordusunun sistematik olarak Ukrayna’nın tüm elektrik şebekesini de tahrip ettiği belirtiliyor.
Rusya sayıca ve silahça üstün olduğu için Ukrayna’nın daha fazla insan gücüne, mühimmata ve hava savunmasına gereksinimi olduğu bildiriliyor.
Zelenskiy bu durum karşısında seferberlik eforlarını artırmaya zorlandı. Bu, ülkedeki savaş yorgunluğu ve pek çok Ukraynalı erkeğin ordu saflarına katılma konusundaki isteksizliği nedeniyle sıkıntı bir vazife.
Zelenskiy’nin dünya başkanlarıyla bağlantıları de Batı’nın takviyesinin azalması ve Gazze’deki savaş ve öteki çatışmaların dikkat ve kaynakları çekmesiyle daha karmaşık hale geldi.
ABD’nin 61 milyar dolarlık askeri yardım paketi Nisan ayında onaylandı. Lakin Kasım ayında yapılacak seçimlerden sonra ABD’nin siyasi rotasının değişeceğine dair belirsizlik devam ediyor.
Eski ABD başkanı Donald Trump’ın Beyaz Saray’a dönmesi halinde, Rusya’ya karşı daha ölçülü bir tavrın ABD siyasetinde itici bir güç olması beklenen.
Bundan sonra ne olabilir?
Zelenskiy’nin beş yıllık misyon mühletinin sona ermesiyle birlikte, kimileri onun bir başkan olarak meşruiyetini sorgulamaya başladı
Ukrayna parlamentosu seçimlerinin Ekim 2023’te, cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ise Mart 2024’te yapılması gerekiyordu.
Ancak Şubat 2022’de sıkıyönetim ilan edilmesiyle Ukrayna’da cumhurbaşkanlığı, parlamento ve lokal seçimlerin yapılması yasaklandı.
Sıkıyönetimin yakın vakitte kaldırılacağına dair hiçbir işaret yok.
Peki Zelenskiy daha ne kadar iktidarda kalabilir?
Siyasi reytingleri düşmeye devam ettikçe, kimileri dayanağını sağlamlaştırmak için sıkıyönetime karşın seçimlere gitmeyi tercih edebileceği görüşündeydi.
Ancak anketler, birçok Ukraynalının devam eden bir savaş sırasında seçimlerin yapılmasını istemediğini gösteriyor.
Ukraynalı milletvekili Yaroslav Zheleznyak daha evvel BBC’ye verdiği demeçte, “Bir Ukrayna vatandaşı olarak, Başkomutanımın [Zelensky’nin] vaktinin bir dakikasını bile savaşın ve Ukrayna’ya uluslararası desteğin yerine seçimleri ve seçimleri nasıl kazanacağını düşünerek geçirmesini istemiyorum” demişti.
Zelenskiy de geçtiğimiz Kasım ayında seçimlerin yapılması fikrini reddederken aynı fikirdeydi.
Seçimleri değil savaşı kazanmak Ukraynalı başkanın hala en büyük önceliği üzere görünüyor.
