ESMANUR GÜLBAHAR/HERKES DUYSUN
“Doğal ve Yapay Afetlere Karşı Önlem Çağrısı” Mimarlar Odası Bursa şubesinde gerçekleşti.
Ülkemizin doğal (deprem, seller, su taşkınları, toprak kaymaları, kaya düşmeleri, çığ, fırtınalar, hortumlar, volkanlar, yangınlar vb.) ve insan kaynaklı olan yapay (nükleer, biyolojik, kimyasal kazalar, nakliyecilik kazaları, endüstriyel kazalar vb.) afetlerin sıklıkla yaşandığı bir ülke olduğunun altını çizerek konuşmasına başlayan Bursa Mimarlar Odası Başkanı Şirin Rodoplu Şimşek, “Ülkemizin konumlandığı coğrafya nedeniyle, üç tarafı fay sınırlarıyla çevrili olduğundan bilhassa Kuzey Doğu Anadolu’da, Doğu Anadolu’da ve Ege’de zelzeleler; Karadeniz bölgesinde çok yağışlar sonucu seller, heyelanlar; Doğu Anadolu’da ağır kış şartlarında çığ düşmeleri üzere meteorolojik afetler sıklıkla yaşanmaktadır.” formunda konuştu.
Bu durum artık salt meslek odaları tarafından lisana getirilen değil, devletin tüm kurumları, lokal idareler tarafından da hatta yurttaşlarca da bilince taşınması gereken bir gerçeklik olduğunu belirten Başkan Rodoplu Şimşek, “Devletin tüm kurumlarının, stratejilerini, planlamalarını, uygulamalarını bu gerçekliği dikkate alarak yapmaları da bir zorunluluktur.” formunda konuştu.
Artan afetlerin sonucunda yaşanan mal ve can kayıplarının ülke kalkınmasına ziyan verdiğini lisana getiren Lider Rodoplu Şimşek, “Tüm ülkenin en kıymetli problemlerinden olan süratli ve plansız kentleşme, kentlerdeki nüfus yoğunluğu, çevresel tahribatlar ve iklim değişikliğinin tesiriyle artan afetler ve sonucunda yaşanan can ve mal kayıpları ülke kalkınmasına da ziyan veren kıymetli sebeplerdir. Kalkınmanın sürdürülebilir olması için ülkemizde afet risklerinin anlaşılması, risk azaltıcı önlemlerin alınması ve çoklu tehlikelere karşı hazırlık kapasitesinin artırılması çok kıymetlidir. Yakın vakit evvel yaşadığımız ve asrin felaketi olarak literatüregeçen 6 Şubat 2023 tarihinde gerçekleşen Kahramanmaraş merkezli sarsıntılardan Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Elazığ, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa vilayetlerimizde yaşayan yaklaşık 14 milyon yurttaşımız etkilenmiştir. Sarsıntı bölgesindeki vilayetlerde toplumsal ve toplumsal ömrün yanı sıra ekonomik ve mesleksel faaliyetler de durmuştur. Sarsıntıda 20 binden fazla yurttaşımız hayatını kaybetmiş ve yaralı sayısı 50 bini aşmıştır. Bölgede yaklaşık 113 bini yıkık ve ağır hasarlı olmak üzere toplam 365 bin bina hasar görmüştür. Başta Karadeniz Bölgesi’ nde olmak üzere artık Ülkemizin pek çok yerinde kuvvetli yağışlar nedeniyle yaşanan su baskını, heyelan felaketleri de tasa verici boyuta ulaşmıştır. İklim anormalliklerinin de tesiriyle son on yıldır giderek artan bu felaketlere rağmen, yerleşim yerlerinde yıkımlara sebep olan ve yıllardır uygulanan yanlış ve/veya eksik alt yapı, kentleşme ve yapılaşma siyasetleri çok yaşanan acılara ve kayıplara karşın sürdürülmektedir. Tekrar gerek ormanlarda gerekse artık sanayi alanlarında sık sık görmeye başladığımız kent içi yangınlar da önemli kayıplara sebep olan bunun yanı sıra farklı etraf sıkıntılarına yol açan felaketler olarak birinci sıralarda yerini almıştır.” formunda konuştu.
TMMOB olarak başta zelzele olmak üzere tüm felaketlere karşı mevcut durumu ve yapılması gerekenleri her fırsatta lisana getirdiklerini vurgulayan Lider Sevecen Rodoplu Şimşek, “Şehirlerimizin ve yapılarımızın afetlere hazırlıklı hale getirilmesini daima olarak tekrarlıyoruz. Yaptığımız tüm ihtarlara, yayımladığımız tüm raporlara, gerçekleştirdiğimiz tüm bilimsel etkinliklere karşın bugüne kadar afetlere hazırlık konusunda kâfi adımlar atılmadı.” sözlerini kullandı.
İMAR AFLARIYLA SIHHAT VE GÜVENLİK ŞARTLARI BELGİSİZ YAPILAR MEŞRULAŞTI!
Riskli yapıların son yıllarda yasal hale geldiğini tabir eden Lider Şimşek, “Son 20 yılda 2,7 milyar metrekare alan için inşaat müsaadesi verilerek 2 milyon 144 bin 656 yeni yapı ruhsatı düzenlendi. 13 milyon 348 bin 492 konut üretildi. Bu konutlardan ne kadarının gerçek taban etüdü, uygun mimarlık, mühendislik proje süreçlerini ve gerekli kontrolü gördüğü meçhuldür. Çıkarılan imar aflarıyla afet riski altındaki alanlarda olup olmadıklarına, kıyı alanları, tarım yerleri, orman alanları, içme suyu havzaları ve tarihi, doğal, arkeolojik sit alanları üzerine inşa edilip edilmediklerine bakılmaksızın; 3 milyon 119 bin 947 kaçak ve imara karşıt yapı için 26 milyar 151 milyon 389 bin 263 TL yapı kayıt evrak bedeli alınarak riskli yapılar legal hale geldi. Yapı güvenliği olmayan, planlama, mimarlık ve mühendislik süreçlerinden geçmemiş, teknik olarak sıhhat ve güvenlik koşulları meçhul toplam 7 milyon 393 bin 413 bağımsız kısma kullanma müsaadesi niteliği taşıyan evrak düzenlendi.” dedi.
KENTSEL DÖNÜŞÜM, MAKSADINDAN SAPTIRILDI!
Son 11 yıl içerisinde ülke genelinde yalnızca 238 bin civarında riskli yapıya “Kentsel Dönüşüm” ismi altında müdahale edilerek yenilenmesinin sağlandığına dikkat çeken Lider Tatlı Rodoplu Şimşek şu tabirleri kullandı:
“TBMM’nin Kahramanmaraş sarsıntılarından sonra çıkarttığı Mayıs 2023 tarihli raporuna bakıldığında 2012 yılından bu yana ülkede riskli olduğu düşünülen yapı ölçüsünün yalnızca %3-4 civarındaki kısmı yenilenebildi. Kentlerin tekrar yapılandırılması ve zelzeleye dayanıksız binaların yenilenmesi için gerekli olan ‘Kentsel Dönüşüm’ uygulamaları bilhassa son yıllarda emelinden saptırılarak inşaat firmalarına kaynak aktarılmasının, kentsel rantların muhakkak kısımlarda toplanmasının bir aracı haline getirildi. Kent merkezlerinde bulunan afet toplanma alanı statüsünde park, bahçe ve meydanlar yapılaşmaya açılarak afet sonrasında ömrü sürdürmeye imkan verecek inançlı alanlar ortadan kaldırıldı. Deniz kıyıları, dolgu alanları, dere yatakları ve etrafları de önemli bir riskle karşı karşıyadır. Okullar, hastaneler, itfaiye binaları ve başka kamu binalarının sarsıntı güvenlikleri meçhuldür. Ulaştırma yapıları, su yapıları, alt yapı şebekeleri, su arıtma tesisleri, doğalgaz, güç ve haberleşme ağları risk altındadır. Tarihi ve kültürel yapılar büyük bir risk altındadır. Kentlerimizdeki akaryakıt istasyonları, yanıcı, zehirleyici ve kirletici hususların işlendiği, depolandığı ve dağıtıldığı yerlerde önemli bir risk vardır. Bu çeşit aktiviteler birçok kere iskân alanlarıyla iç içedir.”
DEPREM YAPISAL YIKIMLA BİRLİKTE KİMYASAL FELAKETLERİ DE GETİRECEK!
Olası bir Marmara Depremi’nde yapısal yıkımla bir arada büyük kimyasal felaketlerinde beraberinde geleceğini açıklayan Lider Şimşek, “Bursa özelinden bakarsak ilimiz sonları içerisinde 17 adet organize sanayi bölgesi bulunmakta ve bu organize sanayi bölgelerinin büyük çoğunluğunun kent merkezine çok yakın olduklarını düşünürsek, mümkün bir sarsıntı durumunda yaşanacak olan kimyasal tehlikeler sarsıntının yıkımını daha da şiddetli boyutlara taşıyacağı apaçık ortadadır. Kimyasal husus ve boya üreten fabrikaları, kimyasal tanklar, kimyasal materyal depoları, akaryakıt istasyonları ve denetimsiz merdiven altı üretim yapan üretim atölyeleri doğal afet durumunda potansiyel tehlike kaynaklarıdır ve yıkımlarının sonuçları çok önemli olacaktır.” dedi.
Sarsıntı tesiriyle yaşanacak kimyasal kazalar, patlama, yangın, gaz ve kimyasal kaçaklar önemli boyutta zehirlenmelere, ekolojik kirlenmelere ve mevte sebebiyet vereceğini lisana getiren Lider Rodoplu Şimşek, “1999 sarsıntısında Yalova’da bulunan Aksa Akrilik Kimya Endüstrisi’nde sarsıntı esnasında tank yırtılması nedeniyle 6500 ton akrilonitril suya, toprağa ve havaya karışmıştır. Sarsıntı sonrasında tekrar tesislerden birinde tankların soğutması yetersiz kaldığından, çok basınç artışını önlemek emeliyle 200 ton kadar susuz amonyak havaya bırakılmıştır. Bu firmanın dizel jeneratörü olmasına karşın, jeneratör kapasitesi yalnızca aydınlanma için tasarlanmıştır. Amonyak tanklarının soğutulması hiç düşünülmemiştir. 6 Şubat zelzelesinde İskenderun Limanı’nda konteynırların devrilmesi sonucu çıkan yangın zahmetle söndürülebilmiş, Boğucu duman günlerce ilçenin üzerinde kalmıştır. Daha onlarca yaşanmış olan bu ve bunlara benzeri pek çok endüstriyel kaza, sızıntı ve yangınlardepremler sonrası meydana gelmiştir.” dedi.
BÜTÜNCÜL VE BİLİMSEL BİR ANLAYIŞA MUHTAÇLIK VARDIR!
Ülkemizde her yıl değerli kayıplara neden olan pek çok tabiat olayının afete dönüşmesini önlemek için afet riski altındaki alanların sağlıklı ve inançlı ömür alanları haline getirilmesi, yani “İnsan Odaklı ve Afet Direçli Kentler”in oluşturulmasının öncelikli ve acil bir gereksinim olduğunu açıklayan Lider Tatlı Rodoplu Şimşek, “Özellikle son 20 yıl içerisinde başta sarsıntılar olmak üzere tüm afetlere yönelik siyasetlerin ve atılması gereken adımların tüm boyutlarıyla neler olması gerektiği hususlarında, başta kamu kurumları ve karar organları olmak üzere çabucak her kurum tarafından raporlar, planlar hazırlanmış ve kararlar üretilmiştir. Lakin son sarsıntılar sonuçları prestijiyle göstermektedir ki, alınan kararlar ve yapılan çalışmalar büyük oranda palyatif kalmış durumdadır. Münasebetiyle öncelikle sağlam, kararlı ve istikrarlı bir siyasi irade ile kamunun gereksinim ve menfaatlerini gözeten, problemlere bütüncül ve bilimsel bakabilen politik bir anlayışa muhtaçlık vardır.” biçiminde konuştu.
Bursa Mimarlar Odası Başkanı Şirin Rodoplu Şimşek, doğal ve yapay afetlere karşı alınması gereken önlemleri şu halde sıraladı:
*Devlet tüm yurttaşlara eşit, sağlıklı, güvenlikli yaşama şartlarında nitelikli hayat etrafları sağlamakla yükümlüdür. Salgın, afet ve kriz şartlarında başarılı düzgünleşme süreçleri için alınacak tedbirlerin bilimsel prensipler ve gerçeklerle, toplum faydası gözetilerek oluşturulması; afet idaresi hakkında geliştirilecek siyasetlerin bilim insanlarını, meslek odalarını, akademik kuruluşları ve ilgili uzmanlıkları dikkate alarak oluşturulması zaruridir. Bugüne kadar pek çok yurttaşın hayatına mal olmuş ve olmaya devam eden, büyük yıkımlara ve kayıplara sebep olan rant odaklı planlama, kentleşme ve yapılaşma siyasetleri terk edilmelidir.
*Yapı kontrolü sistemi TMMOB ve bağlı odalar, üniversiteler ve ilgili bölümlerin iştirakiyle kamusal bir anlayışla tekrar düzenlenmelidir. Yapılaşmadan kaynaklanan risklerin bertaraf edilmesi için yanlışsız ve kâfi bir ‘risk yönetim’ sistemi oluşturulmalıdır.
*Bölgesel ve kentsel ölçekte ‘sakınım planları’ hazırlanmalıdır. Ülke genelindeki yapılar incelenmeli, riskli yapılar tespit edilmeli ve inançlı hale getirilmelidir. Uygun olmayan yer ve topraklardaki yapılar derhal boşaltılmalıdır. Tüm hayat alanlarımız bilimin ve teknolojinin rehberliğinde, insanların gereksinimleri doğrultusunda ve tabiatla barışık biçimde yapılandırılmalıdır.
*Güvenli yapılaşmanın sağlanması ve tüm bu süreçlerin sağlıklı işletilebilmesi için meslek odalarının sürece aktif iştirakini sağlayacak yeni bir planlama, tasarım, üretim ve kontrol süreci modeli benimsenmelidir.
*1938 yılından bugüne değiştirilmemiş olan 3458 sayılı Mühendislik ve Mimarlık Kanunu değiştirilmeli Meslek Odalarının kendi meslektaşlarını yetkinliklerine nazaran belgelendirme ve yetkilendirme hakkı getirilmelidir. Tüm dünyada olduğu üzere meslek içi eğitim, mesleksel bilgiyi-deneyimi ölçme ve kıymetlendirme, mesleksel faaliyetlerin ve meslek etiğinin takibi üzere süreçler lakin Meslek Kuruluşları aracılığı ile yapılabilir ve sürekliliği sağlanabilir.
*Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, gerek kamu kurumlarının, gerekse kamusal alanların gereksinim duyduğu nitelikli mühendislik hizmetlerini tanımlarken Meslek Odalarının belgelendirme sistemlerini baz almalıdır. İmar Kanunu, Yapı Kontrol Kanunu, Afetlerle ilgili Kanunlar, İhale Kanunu üzere yapılaşmayı belirleyen pek çok kanun ve bağlı yönetmelik, şartname ve bildirilerinde tanım edilmeye çalışılan mühendislik, mimarlık ve planlama hizmetleri Meslek Odalarının vereceği evraklar ile tanımlanmalıdır.
*38 yıl evvel, yürürlüğe giren ve “Amaç” başlığı altında dahi afet güvenliğini göz arkası etmiş olan 3194 sayılı İmar Kanunu günümüz şehircilik, planlama, yapı üretim ve kontrol hizmet gereksinimlerine karşılık veremez ve ulusal afet mevzuatıyla kopuk bir durumdadır. İmar yasasının BM 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gayeleri ortasında yer alan “İnsan Odaklı Dirençli Kentler” yaratılmasına hizmet edecek, afet mevzuatı ile uyumlu, mevcut planlama sürecindeki karmaşayı giderecek formda yeni bir “İmar Kanunu” hazırlanmalıdır.
*Afet öncesi tedbirlerin de afet sonrası güzelleştirme süreçlerinin de yeni yerleşimlerin de bu bağlamda bilimsel unsurlar gözetilerek, bilim insanlarının, meslek odalarının, akademik kuruluşların ve ilgili uzmanlıkların görüşleri dikkate alınarak toplum faydası doğrultusunda oluşturulmalıdır.
“Odalarımızda da afetlere karşı yanlışsız planlama ve kentleşme vb. bahislerde ağır çalışmalar olmuş, bu bağlamda kongreler, çalıştaylar düzenlenmiş, raporlar hazırlanmış; kamuoyunu aydınlatacak, farkındalığı ve şuuru artıracak çalışmalar yapılmıştır.” diyerek konuşmasına devam eden Lider Hoş Rodoplu Şimşek şu sözleri kullandı:
“Yıllara dayanan bu çalışmalar birleştirilerek strateji ve aksiyon planları üretilmiştir. Münasebetiyle sarsıntı riski altındaki ülkemizde ve bilhassa vilayetimizde yapılması gerekenler kadar yapılmaması gerekenler de çok nettir. Ayrıca T.C. İçişleri Bakanlığı, Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı’nın 29.12.2020 tarih ve 2020/2 sayılı Genelgesi uyarınca vilayetimizdeki afet risklerine yönelik olarak; Bursa Vilayet Afet ve Acil Durum Müdürlüğü koordinesinde, kamu kurum/kuruluşları, mahallî idareler, üniversiteler, özel bölüm temsilcileri, sivil toplum kuruluşları ve meslek odalarımızın bedelli katkılarıyla hazırlanan Bursa Vilayet Afet Risk Azaltma Planı (Bursa İRAP) 30 Eylül 2021 tarihinde Valilik Makamı Oluru ile yürürlüğe girmiştir. Lakin bu aksiyon planında yapılması tanımlanan pek çok çalışma eksik kalmış ve hareket programı kapsamında misyonlu kurum ve kuruluşlar gerekleri yerine getirmemiştir. Sonuç olarak; Bursa Valiliği başta olmak üzere tüm Kaymakamlıklara, Bursa Büyükşehir Belediyesi’ ne, İlçe Belediyelerine, Etraf Şehircilik ve İklim Değişikliği Vilayet Müdürlüğü’ ne, Organize Sanayi Bölgeleri Müdürlükleri’ ne toplumun sıhhatini ve can güvenliğini tehlikeye atan kentsel gelişmelere yol açacak, tabiat olaylarının afete dönüşümüne ve pek çok insanın hayatını kaybetmesine neden olacak uygunsuz ve kaçak yapı üretiminin durdurulması, fonksiyonuna bakılmaksızın konut, ticaret ve sanayi işlevli mevcut tüm yapı stoğunun tespit edilmesi, güçlendirilmesinin ve/veya dönüşümünün sağlanması elzemdir. Münasebetiyle dirençli kent oluşumu için kâfi hareket planlarının üretilmesi, doğal ve yapay afetlere karşı öncesi, afet anı ve sonrası için gerekli tüm önlemlerin alınması ve gerekli çalışmaların acilen yapılması için davette bulunuyoruz. Bursa için hazırlanmış Bursa Vilayet Afet Riski Azaltma Planı’ nın eksiklerinin giderilmesi ve uygulanması için odunsuz bir irade konulmasını bekliyoruz.”
