” Ekmek bulunmasına ve banka hesabımda para olmasına karşın çocuklarıma ekmek alamadığım günler oluyor.”
Deyr el Balahlı bir Filistinli olan Muhammed el-Kloub, birçok satıcının elektronik ödeme kabul etmediğini, bu nedenle banka hesabındaki paranın bedelsiz hale geldiğini söylüyor.
Özellikle İsrail’in Gazze’ye, Filistin vergi gelirlerinden ayrılan hisseleri dondurmasının akabinde, son aylarda Gazze’de nakit bulmak çok güç hale geldi.
Nakit krizi
Gazze savaşının birinci aylarında yerlerinden edilenlerin sayısı arttıkça Gazzeliler, nakit çekmek umuduyla bankamatiklerin ( ATM’lerin) ve bankaların önünde sıraya girdi.
Bazıları sırasının kendilerine gelmesi için günlerce bekledi.
Çatışmalarda gitgide daha fazla banka yok edildi. Kimi siviller, Gazzelilerin “para takası mafyaları” olarak isimlendirdiği, kaos ve panik ortamını para kazanmak için fırsat bilen çetelerle karşı karşıya kaldılar.
24 Mart’ta, savaşın başlamasından altı ay sonra, Filistin Merkez Bankası olarak misyon yapan Filistin Para Otoritesi “devam eden bombalama, elektrik kesintisi ve alandaki güçlü durum nedeniyle Gazze Şeridi’ndeki hiçbir idare bölgesinde, banka şubelerinin açılmasının mümkün olmadığını” duyurdu.
Bu, birçok ATM’nin de kullanım dışı kalmasıyla daha evvel görülmemiş bir nakit krizine yol açtı.
11 Mayıs’ta Filistin Para Otoritesi, çevrimiçi bankacılık hizmetleri, elektronik cüzdan ve banka kartlarını kullanarak anında elektronik ödeme hizmetini başlattı.
Ancak internet kesintisi değerli bir sıkıntıydı ve hizmet geniş çaplı kullanılamadı.
Muhammed, “Sekiz aydır süren savaş boyunca, bilhassa de artık eserler dükkan yerine kamplardaki ‘tezgahlarda’ satılırken, elektronik süreçleri kabul eden yalnızca tek bir mağaza bulabildim” diyor.
Gazze iktisadının temeli ne?
Gazze’deki mevcut nakit krizine neyin sebep olduğunu anlamak için buradaki finans sistemine daha yakından bakmak yararlı olabilir.
Gazze iktisadı, Hamas’ın 2007’de Gazze Şeridi’nin tam denetimini ele geçirmesinden bu yana uygulanan ablukadan önemli formda etkilendi.
İsrail, militan kümenin hücumlarını durdurmak için ablukanın gerekli olduğunu söylüyor.
Gazze Şeridi’ndeki bankalar ya Filistin Para Otoritesi’ne ve Ramallah’taki Filistin hükümetine bağlı ya da özel dala ilişkin ve Hamas hükümetine bağlı.
Filistin Para Otoritesi, 1994 yılında imzalanan Paris Mutabakatı kapsamında kuruldu ve Oslo Mutabakatlarına eklendi.
Bu mutabakat, Filistin iktisadını ve mali süreçlerini İsrail bankacılık sisteminin direkt kontrolü ve denetimi altına aldı.
Anlaşmaya nazaran İsrail, Filistin İdaresi ismine vergi topluyor. Bunları İsrail maliye bakanlığının onayı ve imzasından sonra, belli bir yüzde düşüldükten sonra aylık olarak Filistin Para Otoritesi’ne aktarıyor.
Vergi gelirleri olarak bilinen bu fonlar, Filistin İdaresi’nin mali gelirinin en büyük kısmını temsil ediyor ve bir kısmı da Gazze Şeridi’ne tahsis ediliyor.
Hamas 2007’de Gazze Şeridi’nin denetimini ele geçirdiğinde, Gazze’deki binlerce sivil çalışan maaşlarını Filistin İdaresi’nden alıyordu. Bunlar Gazze’deki Para Otoritesine bağlı bankalar aracılığıyla transfer ediliyordu.
Gazze’ye nakit, Birleşmiş Milletler’e (BM) bağlı Filistinli Mültecilere Yardım Kuruluşu’nun (UNRWA) yardımı ve Gazze’deki doların ana kaynağı olarak kabul edilen Katar yardımı formunda de geliyordu.
Gazzeli iktisat araştırmacısı Ahmed Abu Qamar, bu gelir akışlarını “nakit paraya ulaşmanın resmi yolları” olarak tanımlıyor.
BBC’ye, eserleri nakit paraya çevirmek üzere “gölge ekonomi” olarak tanımlanan resmi olmayan yolların da bulunduğunu söylüyor.
Ancak resmi olmayan yollardan elde edilen nakit paranın, para döngüsünde yahut “para arzında” görünmediğini ekliyor.
Gazze Şeridi’nde iki milyondan fazla vatandaşın olağan yaşamasına imkan sağlayacak sağlıklı bir ekonomik döngü oluşturmak için Gazze’nin tüm mali kaynaklarının yetersiz olduğunu vurguluyor.
Finansal süreçlerde kullanılan üç para ünitesi:
Savaşın etkisi
Savaşın başlamasının akabinde İsrail yetkilileri, Gazze Şeridi’ne tahsis edilen vergi gelirlerini Filistin Para Otoritesi’ne aktarmayı reddediyor.
İsrail, bu paranın Hamas’ı finanse etmeye yardımcı olduğunu öne sürüyor.
Filistin Maliye Bakanlığı Kasım 2023’te, “İsrail Maliye Bakanlığı’nın, bir kısmının maaş, çalışan ödeneği ve Gazze Şeridi’ndeki harcamaları içerdiği mazeretiyle aylık vergi gelirlerinden 600 milyon şekel kesinti yaptığını” duyurdu.
Yılın başında İsrail Maliye Bakanı Bezalel Smotrich, Gazze’ye “bir şekel” girmesi halinde Filistin İdaresi’ni tüm vergi gelirlerinden yoksun bırakacağı istikametinde tehdit etti.
Ocak ayında toplumsal medyada “Gazze’ye tek bir şekel dahi girmeyecek” halinde bir paylaşım yaptı.
Gazze’den çıkan nakit kaynakları, Refah hudut kapısından ayrılan bireylerin çıkış düzenlemelerinde yaptıkları ödemelerle de azaldı. Çoğunlukla kişi başına onbinlerce doları bulan bu çıkış fiyatları, Gazze Şeridi’ndeki dolar arzını kıymetli ölçüde tüketti.
Hasarlı banknotlar da nakit külfetinde yer alıyor. Daha evvel Filistin ile İsrail ortasında yapılan bir mutabakat uyarınca, hasarlı banknotlar yenileriyle değiştiriliyordu. Lakin savaşın başlamasından bu yana bu süreç durdu ve bu banknotlar bedelsiz hale geldi.
Karaborsa
Muhammed el-Kloub, karaborsaya başvurmak zorunda kaldığını söylüyor. Bir mağazadan yüzde 10 ila yüzde 20 ortasında değişen bir kurul karşılığında nakit çekiyor. Lakin burada çalışan Mahmut Bakr el-Louh bu yolun bile karmaşık hale geldiğini söylüyor.
Daha evvel komite karşılığında nakit çekme hizmeti veren birçok mağazanın penceresinde “nakit yok” tabelaları bulunuyor. Mahmut, paraya erişimi olanların “arkadaşlarını kayırdığını” söylüyor.
Ahmed’in (gerçek ismi değil) komite karşılığında nakit para sağlayan bir işi var.
BBC’ye, hesabından 40.000 şekel çekerken kendisinin uğradığı ziyanı telafi etmek için bu işe başladığı anlattı.
Kendisinin yüzde 10 komite ödemesi gerektiğini söyleyen Ahmed, müşterilere nakit sağlama karşılığında yüzde 13 kurul kesiyor.
Kazancı günlük gereksinimlerinin lakin küçük bir kısmını karşılıyor. Lakin karaborsaya başvuran Gazzeliler, bu “gaspın” günlük zorlukları daha da ağırlaştırdığından şikayetçi.
