İsrail’deki sıhhat çalışanları BBC’ye, Gazze’de gözaltına alınan ve İsrail’e götürülen Filistinli hastaların rutin olarak hastane yataklarında zincirlenmiş, gözleri bağlı, bazen çıplak halde tutulduğunu ve bez giymeye zorlandıklarını söyledi; bir doktor bunu “işkence” olarak tanımladı.
BBC’ye bilgi veren bir kaynak, bir askeri hastanede prosedürlerin “rutin olarak” ağrı kesici kullanılmadan yapıldığını ve bunun Filistinlilere “kabul edilemez ölçüde acı” verdiğini anlattı.
Başka bir kaynak, bir devlet hastanesinde gözaltındaki bir Gazzeliye uygulanan invaziv tıbbi prosedür sırasında ağrı kesicilerin “seçilerek” ve “çok hudutlu bir şekilde” kullanıldığını söyledi.
Ayrıca, devlet hastanelerinin onları nakletme ve tedavi etme konusundaki isteksizliği nedeniyle, kritik hastaların derme çatma askeri tesislerde tutulduğunu ve uygun tedaviden yoksun bırakıldığını da belirtti.
İsrail ordusu tarafından sorgulanmak üzere gözaltına alınarak Gazze’den götürülen ve daha sonra özgür bırakılan bir kişi, enfeksiyon kapmış yarası tedavi edilmediği için bacağının kesildiğini söyledi.
İddiaların merkezinde yer alan askeri hastanede çalışan kıdemli bir doktor, ampütasyonların hastanedeki koşulların sonucu olduğu savını reddetti; lakin gardiyanlar tarafından kullanılan pranga ve öteki kısıtlamaların “insan onuruna yakışmadığını” söyledi.
İsrail ordusu, tesisteki tutuklulara “uygun ve dikkatli” davranıldığını savundu.
BBC’nin görüştüğü iki kaynak da, bu bireylerin tedavisini kıymetlendirecek konumda olduklarını belirttiler. Her ikisi de hususun hassasiyeti nedeniyle isimlerinin zımnî kalmasını istedi.
Anlattıkları, İsrail’deki İnsan Hakları İçin Tabipler isimli kuruluş tarafından Şubat ayında yayımlanan ve İsrail’in sivil ve askeri hapishanelerinin “bir cezalandırma ve intikam aygıtı” haline geldiğini ve gözaltındakilerin başta sıhhate erişim hakkı olmak üzere insan haklarının ihlal edildiğini kaydeden raporla da örtüşüyor.
Gözaltındaki hasta ve yaralı Filistinlilerin tedavisine ait kaygılar, İsrail’in güneyindeki Sde Teiman askeri üssündeki askeri sahra hastanesinde yoğunlaşıyor.
Sahra hastanesi, Hamas hücumlarının akabinde, kimi kamu çalışanlarının atak günü savaşçıları tedavi etmekte isteksiz davranması üzerine, bilhassa Gazze’de gözaltına alınanları tedavi etmek için İsrail Sağlık Bakanlığı tarafından kuruldu.
O tarihten bu yana İsrail güçleri Gazze’den çok sayıda insanı aldı ve sorgulamak üzere Sde Teiman üzere üslere götürdü. Hamas ismine savaştığından şüphelenilen bireyler İsrail’in gözaltı merkezlerine gönderiliyor; pek birden fazla ise rastgele bir suçlama yöneltilmeden Gazze’ye geri götürülüyor.
Ordu, gözaltı merkezlerinde tutulanlara dair ayrıntıları paylaşmıyor.
Elleri ve ayakları kelepçeli, gözleri bağlı
Sde Teiman’daki hastanede tedaviden sorumlu birtakım hekimlere nazaran, hastalar gözleri bağlı ve ellerinden ve ayaklarından mütemadiyen yataklarına zincirlenmiş halde tutuluyor.
Ayrıca tuvaleti kullanmalarına müsaade verilmiyor, bunun yerine altlarına bez bağlanıyor.
İsrail ordusu bu tezlere cevap olarak, Sde Teiman Hastanesi’ndekilere kelepçe takılmasının “kişiye nazaran ve günlük olarak değerlendirildiğini” ve “güvenlik açısından gerekli durumlarda uygulandığını” söyledi.
Bezlerin “yalnızca tıbbi prosedürler nedeniyle hareketleri hudutlu olan gözaltılar için” kullanıldığı belirtildi.
Ancak tesisin kıdemli anestezi uzmanı Yoel Donchin’in de ortalarında bulunduğu şahitler, hastane koğuşunda hem bez hem de kelepçe kullanımının yaygın olarak uygulandığını söylüyor.
“Ordu, hastayı bir bebek üzere %100 bağımlı hale getiriyor” diyor. “Kelepçelisiniz, bez takılı, suya gereksiniminiz var, her şeye gereksiniminiz var; bu insanlıktan çıkarmadır.”
Dr. Donchin, hasta hareketlerinin kısıtlanması konusunda kişisel bir kıymetlendirme yapılmadığını ve yürüyemeyen hastaların bile (örneğin bacakları ampute edilmiş olanlar) yatağa kelepçelendiğini söyledi. Uygulamayı “aptalca” olarak nitelendirdi.
Gazze savaşının birinci haftalarında tesisteki iki görgü şahidi bize, hastaların battaniyelerin altında çıplak tutulduğunu aktardı.
Tesisteki şartlar hakkında bilgi sahibi bir doktor, yataklara uzun süreli kelepçelenmenin hastalarda “korkunç acılara” yol açacağını söyleyerek, bunu “işkence” olarak tanımladı ve hastaların birkaç saat sonra ağrı hissetmeye başlayacağını kaydetti.
Diğer hekimler, uzun vadeli hudut zedelenmesi riskine dikkat çekti.
Sorgulandıktan sonra özgür bırakılan Gazzelilerin manzaraları incelendiğinde, el bileklerinde ve bacaklarında yaralanmalar ve yara izleri görülüyor.
Geçtiğimiz ay İsrail merkezli Haaretz gazetesi, Sde Teiman tesisindeki bir hekimin, kelepçelerin açtığı yaralar sonucu iki mahkumun bacaklarının kesildiği savlarını haberleştirdi.
Gazete, tabibin bakanlara ve başsavcıya gönderdiği özel bir mektupta savlarını lisana getirdiğini ve mektupta bu cins ampütasyonların “maalesef rutin bir olay” olarak tanımlandığını yazdı.
BBC bu iddiayı bağımsız olarak doğrulayamadı.
Dr. Donchin, ampütasyonların kelepçelemenin direkt sonucu olmadığını ve enfeksiyon, diyabet yahut kan damarlarındaki sıkıntılar üzere öbür faktörlerin de tesirli olduğunu söyledi.
İsrail tıbbi yönergeleri, özel bir güvenlik nedeni olmadıkça hiçbir hastanın hareketlerinin kısıtlanmamasını ve bu kısıtın taban seviyede olmasını kaide koşuyor.
Ülkenin Tıbbi Etik Kurulu Lideri Yossi Walfisch, tesisi ziyaret ettikten sonra, tüm hastaların yatağa bağlanmadan tedavi edilme hakkına sahip olduğunu, lakin işçinin güvenliğinin öbür etik konulara üstün geldiğini söyledi.
Kamuyla paylaşılan bir mektubunda, “Teröristlere gereken tıbbi tedavi uygulanıyor” dedi ve “kısıtlamaların asgaride tutulduğunu ve çalışanın güvenliğini sağlamak gayesiyle uygulandığını” söyledi.
İsrail ordusunun gözaltına aldığı çok sayıda Gazzeli, sorgunun akabinde rastgele bir suçlama yöneltilmeksizin hür bırakıldı.
Dr. Donchin, Sde Teiman’ın askeri hastanesindeki sıhhat çalışanının şikayetlerinin kelepçelerin gevşetilmesi de dahil olmak üzere değişikliklere yol açtığını söyledi. Kendisinin de, bir cerrahi prosedür öncesinde gardiyanların hareket kısıtlamalarını kaldırması istikametinde ısrar ettiğini belirtti.
“Orada çalışmak beğenilen değil” dedi. “Yatağa kelepçelenmiş birini tedavi etmenin etik kurallara karşıt olduğunu biliyorum. Pekala alternatifi nedir? Ölmelerine müsaade vermek daha mı düzgün? Bence değil.”
Ancak raporlar, hem askeri hem de sivil hastanelerde sıhhat işçisinin gözaltılara yönelik tavırlarının büyük ölçüde farklılık gösterdiğini ortaya koyuyor.
‘Kabul edilemez seviyede acı’
Ekim ayında, Hamas’ın İsrail’e yönelik akınlarından kısa bir müddet sonra Sde Teiman sahra hastanesinde çalışan bir kaynak, hastalara anestezi de dahil olmak üzere yetersiz ölçüde ağrı kesici verildiğini anlattı.
Bir kezinde bir tabibin, yaşlı bir hastaya yakın vakitte enfeksiyon kapmış bir amputasyon yarasını açarken ağrı kesici verilmesi talebini reddettiğini söyledi.
“(Hasta) acıdan titremeye başladı, ben de durdum ve ‘Devam edemeyiz, ona ağrı kesici vermen lazım’ dedim.”
Doktor hastaya bunun için çok geç olduğunu söyledi.
Kaynak, bu çeşit prosedürlerin “rutin olarak ağrı kesici olmadan yapıldığını” ve bunun “kabul edilemez ölçüde acıya” yol açtığını söyledi.
Başka bir olayda, Hamas savaşçısı olduğundan şüphelenilen birinin kendisinden, geçirdiği ameliyatlar sırasında morfin ve anestezik ilaç düzeylerinin artırılması için cerrahlara ricada bulunmasını istediğini anlattı.
Mesaj iletildi, lakin kelam konusu kişinin bir sonraki operasyon sırasında da şuuru yerine geldi ve çok acı çekti.
BBC’nin kaynağı, hem kendisinin hem de başka meslektaşlarının, bunun intikam almak gayesiyle kasıtlı yapıldığı hissiyatı içinde olduklarını söyledi.
Ordu, bu tezlere karşılık olarak gözaltındaki hastalara yönelik şiddetin “kesinlikle yasak olduğunu” ve kendilerinden beklenen davranışlar konusunda çalışanlara sistemli brifing verildiğini söyledi. Şiddet ve aşağılamaya ait somut ispatların inceleneceğini ekledi.
BBC’nin ikinci kaynağı ise, Sde Teiman’daki durumun devlet hastanelerine kadar uzanan sorunun sadece bir kesimi olduğunu söyledi. BBC, kimliğini korumak için ondan “Yoni” halinde bahsedecek.
7 Ekim ataklarını takip eden günlerde İsrail’in güneyindeki hastanelerin, ekseriyetle birebir acil servislerde hem yaralı Hamas savaşçılarını hem de taarruzların kurbanlarını tedavi etme zorluğuyla karşı karşıya kaldıklarını söyledi.
Hamas savaşçıları, Gazze sonu yakınında yaşayan İsraillilere şimdi akın düzenlemişti. Bu hücumlarda yaklaşık 1.200 kişi öldü ve 250 civarı kişi de rehin alındı.
Yoni, “Atmosfer son derece duygusaldı” dedi. “Hastane çalışanları hem ruhsal olarak hem de çok hasta sayısı nedeniyle bunalmıştı.”
“Personelin, Gazze’de gözaltına alınanlara ağrı kesici verilmesinin gerekip gerekmediğini tartıştığını duyduğum anlar oldu. Yahut kimi prosedürleri nasıl ceza tekniğine dönüştürebileceklerini tartıştıkları vakitler…”
Bunları ender uygulamaya koysalar da, bu cins konuşmaların sıkça geçtiğini söyledi.
BBC’ye yaptığı açıklamada, ” Ağrı kesicilerin bir süreç sırasında seçilerek, çok sonlu bir formda kullanıldığı bir olaya dair bilgim var” dedi.
“Hastaya ne olup bittiğine dair rastgele bir açıklama yapılmadı. Bedeni yarılarak operasyon geçiren bir kişinin, kendisine bir şey söylenmediğini ve gözlerinin bağlı olduğunu düşündüğünüzde, tedavi ile atak ortasında ince bir çizgi var.”
Sağlık Bakanlığı’ndan bu tezlere cevap istedik fakat bizi İsrail Savunma Kuvvetleri’ne (IDF) yönlendirdiler.
‘Gözaltına alınırken iki bacağım vardı’
Yoni ayrıyeten, Sde Teiman’daki sahra hastanesinin ağır yaralıları tedavi edecek donanıma sahip olmadığını, lakin savaşın birinci aylarında göğüs ve karın bölgelerinden kurşunla yeni yaralanmış şahısların de burada tutulduğunu söyledi.
Durumu kritik en az bir hastanın, kamu hastanelerinin hasta kabulünü reddettikleri için orada tutulduğunu ve hastanedeki tabiplerin bu duruma “sinirlendiğini” ekledi.
Han Yunus’ta yaşayan 43 yaşındaki taksi sürücüsü Sufian Abu Salah, İsrail ordusunun baskınlarında gözaltına alınan ve sorgulanmak üzere askeri üsse götürülen onlarca şahıstan biriydi.
Askerlerin hem seyahat sırasında hem de üste şiddetli dayak attıklarını, tedavisinin reddedildiğini ve ayağındaki küçük yaranın daha sonra enfeksiyon kaptığını söyledi.
BBC’ye “Bacağım enfeksiyon kaptı ve morardı, sünger üzere yumuşadı” dedi.
Bir hafta sonra gardiyanların onu hastaneye götürdüğünü ve yolda yaralı bacağına vurduğunu söyledi. BBC’ye yarasını temizlemek için yapılan iki ameliyatın işe yaramadığını anlattı.
“Daha sonra beni bir devlet hastanesine götürdüler ve orada doktor bana iki seçenek sundu: Bacağım ya da hayatım.”
Hayatını seçti. Bacağı kesildikten sonra askeri üsse gönderildi ve daha sonra Gazze’ye geri götürüldü.
“Bu periyot zihinsel ve fizikî olarak bir azaptı. Tanım edemem. Gözaltına alındığımda iki bacağım vardı, artık tek bacağım var. Vakit zaman ağlıyorum.”
IDF, Sufian’ın gördüğü muameleyle ilgili argümanlara karşılık vermedi lakin gözaltında olduğu sırada şiddet uygulandığına ait tezlerinin “bilinmediğini ve inceleneceğini” söyledi.
7 Ekim saldırısını takip eden günlerde İsrail Sağlık Bakanlığı, gözaltına alınan tüm Gazzelilerin askeri hastanelerde yahut hapishanelerin hastanelerinde tedavi edilmesi istikametinde bir talimat yayımladı; Sde Teiman sahra hastanesi bu rolü yerine getirmek için özel olarak kuruldu.
Karar, İsrail tıp topluluğunda pek çok kişinin dayanağını kazandı; Yossi Walfisch, bunu “Hamas teröristlerinin” tedavi sorumluluğunu kamunun omzuna yüklemeyerek, “etik bir ikilemi” çözdüğünü söyledi.
Diğerleri ise Sde Teiman’ın kapatılması davetinde bulunarak, buradaki durumu “tıp mesleği ve tıp etiği açısından gibisi görülmemiş bir tabana vuruş” olarak tanımladılar.
BBC’ye konuşan bir doktor, “Korkuyorum ki, Sde Teiman’da yaptığımız şeyin geri dönüşü yok” dedi. “Çünkü daha evvel bize mantıksız görünen şeyler, bu kriz bittiğinde makul görünecek.”
Anestezi uzmanı Yoel Donchin, sahra hastanesindeki sıhhat işçisinin bazen bir ortaya gelerek durumdan yakındığını söyledi.
“Hastanemiz kapandığında bunu kutlayacağız” dedi.
Katkıda bulunanlar: Naomi Scherbel-Ball, Gidi Kleiman, Aisha Kherallah, BBC Eye
